Bursztyn w dorzeczu Narwi

MIEJSCE
ŁOMŻA,
UL. DWORNA 22C
ŚLEDŹ NAS
Image
Dział bursztynu w Muzeum utworzył w 1947 roku Adam Chętnik – etnograf i regionalista. Jego staraniem 10 kwietnia 1950 roku w łomżyńskiej placówce została otwarta pierwsza w Polsce wystawa poświęcona bursztynowi. Obecna ekspozycja została otwarta 19 grudnia 2015 roku i jest kontynuacją – w nowej, dużo bogatszej formie – dzieła tego wybitnego propagatora historii, kultury i tradycji Kurpiowszczyzny.

Jest to bursztyn bałtycki,

który rozpoczął się tworzyć z żywicy około 40 mln lat temu, jednak dużo bardziej zróżnicowany pod względem form, jak i odmian. Jego stopień zwietrzenia jest bardzo różny, podobnie jak różna jest barwa, przezroczystość i wielkość bryłek. Znajdowany był na powierzchni ziemi, na piaskach, łąkach, pastwiskach, w rzekach, stawach, później często przy kopaniu studni, rowów czy podczas prac polowych. Częste, choć początkowo przypadkowe znaleziska, doprowadziły do regularnego poszukiwania bursztynowego surowca.
Mieszkańcy terenów nadnarwiańskich nie tylko potrafili znaleźć bursztyn, ale też umieli go obrabiać. Pierwotnie była to dość prosta obróbka ręczna. W XVII-XVIII wieku w warsztatach bursztyniarskich funkcjonowały już pierwsze prymitywne tokarki, używane głównie do toczenia korali. Z biegiem czasu powstał cały zestaw różnego rodzaju tokarek i obrabiarek. Prawdopodobnie w połowie XIX wieku kołowrotek do przędzenia wełny został na Kurpiach przystosowany do obróbki bursztynu.

Bursztyn był darem natury, który w kurpiowskich wioskach towarzyszył ludziom w ich troskach i radościach. Zastępował złoto, pieniądze, składano go na ofiarę w świątyniach, wkładano go także zmarłym do trumny. Ozdobą stroju Kurpianek były sznury bursztynowych korali, przechodzących z matki na córkę, z pokolenia na pokolenie. Za talizman uznawano naszyjniki, które posiadały paciorki ze „wścibkiem”, jak na Kurpiach nazywano „inkluzje”, czyli zatopione w bursztynie np. owady lub części roślin. Charakterystyczną ozdobą naszyjników były zawieszki, medaliony z wyrzeźbionym Chrystusem na krzyżu albo samym krzyżykiem.

Wystawa prezentuje surowiec bursztynowy, tradycyjne narzędzia do poszukiwania i obróbki bursztynu oraz wyroby bursztynowe dawne i współczesne. Kolekcja działu bursztynu w Muzeum w Łomży jest unikalnym i największym zbiorem regionalnym w Polsce dokumentującym wielowiekową tradycję związaną z wydobywaniem, obróbką i użytkowaniem bursztynu w dorzeczu Narwi.
Image